برخورد اول خیلی مهم است. اگر نیشت باز باشد یک برداشت می کنند و اگر اخمو و جدی باشی یک برداشت دیگر. به هرحال، طوری باید برخوردکرد که سواری نگیرند و فکر نکنند هر چه دارند میتوانند بارت کنند. حد اعتدال نه طوری که حرمتت از بین برود نه اینکه از تو بترسند.
برخی آدمها مثل لاک پشت پرنده هستند. کدام لاک پشت؟! همان که دو تا مرغابی با یک چوب می بردنش! فکر میکنند همه جا و در هر موقعیتی باید دهانشان باز شود و حرف بزنند! آن وقت می شوند لاک پشت پرنده و آن چه نباید بشود!
آخرین روز کاری هم سپری شد. این چند روز، یعنی از شنبه چون مدرسه دیگر تعطیل بود، ملیکا جان را با خودم می آوردم دانشگاه. زمانی که مدرسه می رفتیم تا روز 28 اسفند مدرسه باز بود! یعنی امتحانات ثلث دوم را طوری برنامه ریزی میکردند که همه تا 28 اسفند مدرسه باشند! این چند روزه کسی نبود دانشکده جز آقای حسینی و من و دکتر زین العابدینی. در سکوت دانشکده کارهایم را می کردم. عصر هم زود می رفتیم که به ترافیک نخوریم تا افطار. دیروز برای ملیکا جان آقای حکایتی را گذاشتم که ببیند. از آهنگ تیتراژ خوشش آمد ولی از بازی ها نه! میگفت این دیگه چیه! حتی خانه مادربزرگه را نپسندید. ولی جالب بود که ماجراهای زی زی گولو را دوست داشت! این هم از ذایقه نسل فرا زد یا UltraZ ! البته این اصطلاح من درآوردی هست و از خودم ساختم!
تا دیروز خیلی تلاش کردم برای کارشناسان پژوهش تنخواه پژوهشی تشویقی را واریز کنم ولی دیگر حسابهای مالی بسته شده بود و ماند برای سال بعد. خیلی ناراحت بودم که نشد. سالی که گذشت به نظرم یک سال خاکستری بود. همین که سلامت بودیم خداروشکر. نه موفقیتی نه توسعه ای و نه گشایشی در کار. چه بگویم. لابد جام می و خون دل به هرکس دادند در دایره قسمت اوضاع چنین باشد؟ نه فکر نمیکنم. باز هم باید صبور بود و آرام و سربزیر و سخت؟ آنهم نمی دانم. پس از هر سختی گشایشی و راحتی هست؟ آنهم نمی دانم! پس چی میدانم؟! هیچی. به همانجا رسید دانش من که بدانم همی که نادانم!
ساعت یک و نیم ظهر بود که رفتم دنبال ملیکا جان و آخرین روز مهدکودکش هم سپری شد. با هم رفتیم دانشگاه الزهرا و همسرم را هم برداشتیم و سرراه چند تا کار داشتیم که انجام دادیم. آخرین جایی که باید می رفتیم کتابخانه ارغوان بود. ملیکا جان هفت تا کتاب برداشت و ما هم 2 تا. آقای ایمانی کیا کتابدار کتابخانه با خوشرویی کتابهایمان را در سیستم ثبت کرد و آخرین روز کاری سال 1402 را فرهنگی تمام کردیم!
دمدمای نوروز، بیشتر دلم می گیرد. نمیدانم شاید طبیعی باشد. ولی بیشتر به این فکر میکنم که چرا پاسخی برای چراهایم پیدا نمیکنم؟ بگذریم. چقدر آلبوم حقیقت دارد را دوست داشتم. با دکلمه محمدعلی بهمنی...جوانی ام را به یاد می آورم با این شعرش...بهار نزدیک است و امسال نیز یک سره سهم شما بهار. ما را در این زمانه چه کاریست با بهار؟ از پشت شیشه های کدر مات مانده ام کاین باغ رنگ کار خزان است یا بهار؟ گل های بی شمیم به وجودم نمی کشند رقصی در این میانه بماناد تا بهار.
در جمع عده ای دانشمند و فرهیخته و ادیب بودن گاهی سبب شرم آدمی می شود. چون می بیند که در برابر ادب و خضوع و علم و فرهنگ آنها هیچ نیست و خود را زاپده ای در آن جمع می بیند لیکن سبب می شود به هرحال نکات زیادی از آن جمع بیاموزد. اما از سر اجبار در بین عده ای کم خرد باشی هم مایه شرم میشود با این تفاوت که چیزی از آنها یاد نمیگیری که هیچ! گوشهایت هم از خجالت کلامشان قرمز می شود. همیشه بزرگترها به ما نصیحت کرده اند که مثل برنج نباشید که از هر مواد خوراکی رنگ می گیرد مثل زعفران باشید که به هر غذایی رنگ و طعم می دهد!
سحرگاه که اذان نخستین روز ماه رمضان را گفتند یاد دوازده سال قبل افتادم که این ساعت برای بدرقه همیشگی رفته بودیم فرودگاه. من داشتم از صحنه رفتنشان فیلم می گرفتم. برای همیشه رفتند و روزهای خاصی برای ما شروع شد. امروز ناخودآگاه یاد آن سال افتادم و دلم گرفت...
دیروز تا ساعت شش عصر جلسه کنگره انجمن بودیم در کتابخانه ملی و مجبور شدیم ملیکا جان را هم ببریم. خستگی طول روز، ترافیک، و غیره خسته اش کرده بود. ولی شب حسابی پرخاش می کرد و تکالیفش را انجام نمی داد. منهم که سردرد شدید داشتم و نیاز به آرامش. در یک لحظه دیگر کنترلم از دستم رفت و حسابی دعوایش کردم. دوید رفت توی اتاق و تکالیفش را انجام داد. قلبم تا مدتها درد میکرد. نمیدانم چرا این روزها نمیتوانم خشمم را کنترل کنم؟ یک بار هم بیخودی با یک نفر در دانشگاه بحثم شد. حس خوبی ندارم. باید خیلی روی خودم کار کنم...خیلی...
امروز از منزل که آمدم بیرون یک آقای مسن جا افتاده ای صدایم کرد که کمی با هم صحبت کنیم. گفت من آهنگر منزل روبروی شما بودم. اولین خانه ای که اینجا ساخته شد. گفت این سمت هم یک قلعه بود که بهش می گفتند قلعه قیطری. یک آقایی هم زندگی می کرد به اسم بابا جنگل. خلاصه شروع کرد به تعریف کردن خاطراتی از قدیم و اوضاع قیطریه. خیلی برایم جالب بود که یک نفر را گیر آوردم که میتواند تاریخ شفاهی قیطریه را بگوید. حیف که زودی رفتش.. سوژه مناسبی برای کلاس درس آرشیو هست برای دانشجویان که بروند روی محله های زندگی شان مطالعه کنند.
ده یازده ساله بودم که کتاب قصه های مجید را می خواندم. هنوز سریال قصه های مجید ساخته نشده بود و آنچه را می خواندم در ذهنم تجسم می کردم. عصبانیت های بی بی و سادگی و شیطنت مجید و خیلی چیزهای دیگر. یکی از این قصه ها بحث سر به هوا بودن مجید بود. آنقدر سر به هوا بود که نزدیک بوده چند بار زیر گاری برود. اما یکهو با یافتن کمی چند تومان از روی زمین سر به زیر می شود و همه اش می خواهد چیزی بیابد. آنقدر این قضیه شور می شود که هرکسی چیزی گم می کرد سراغ مجید را می گرفت. بی بی هم آرزو می کرد بالاخره سر به راه شود! حالا حکایت چیست؟ نسل جدید سر به زیر! البته دیگر فقط جوان ها سر به زیر نیستند میان سالها و کهن سالان هم سر به زیر شده اند و خیلی کم به هم توجه دارند. در مترو و اتوبوس و مطب دکتر و هنگام انتظار و خلاصه هر جایی سر به زیرند! سر به زیر به سمت موبایل! البته سر به زیر بودن هم بد نیست به شرط اینکه بدانیم چطور از این فرصت سربه زیر بودن به خوبی استفاده کنیم و بهره بگیریم. در دام شکاف اطلاعاتی نیفتیم و افزونگی اطلاعات و جعلی بودن اطلاعات آگاهی ما را تحت الشعاع قرار ندهد. امروز دیگر سر به زیر بودن بزرگ و کوچک نمی شناسد. همه سر به زیریم!
دیروز 15 اسفند سالگرد تولد زنده یاد استاد دکتر عباس حری بود. خاطرم هست سال 1385 مراسمی را انجمن مفاخر ایران برای ایشان برگزار کرد که بسیار به یاد ماندنی شد. سالن مملو از جمعیت بود و حتی در راه پله ها هم به عشق حری، سرپا ایستاده بودند.آن زمان دانشجوی دکتری بودم و دکتر حری درس سیبرنتیک را در دانشگاه شهید چمران ارائه می کرد. البته به دانشجویان ورودی قبل از ما. و همت آنها بود که دکتر حری یک ترم به اهواز آمد و این درس را داد و در نشستهایی که در دانشگاه شهید چمران توسط گروه کتابداری برگزار می شد از دانش عیان و نهان می گفت. چنان کلامش گیرا بود که هنوز در ذهن همه ما جا گرفته است.در هر جلسه ای که دکتر حری بود همه می دانستند ختم کلام او تمام کننده همه بحثهاست. ندیدم از روی شور یا عصبانیت حرفی بزند و واکنشی عمل کند. گویا حری که رفت سایه ای از سر کتابداری ایران کم شد که جبران ناپذیر است. شاید هر کدام از هم نسلان من به نحوی شاگردی او را مستقیم یا غیر مستقیم کرده باشیم و می دانیم که چه تفکر و چه کلامی داشت. جایش واقعاً خالی است. روحش شاد. حری رفت ولی سایه حری ها مستدام باد.
امروز صبح برای ملیکا جان قصه های تابه تا یا همان زی زی گولو را گذاشتم. قبل از صبحانه نشستیم و با هم دیدیم. این قسمتش زی زی گولو داشت برنامه تلویزیونی را تماشا می کرد و خودش هم می رفت داخل برنامه! یک دفعه دخترم گفت بابا! اینکه چشماش پلاستیکیه! چطور تلویزیون می بینه؟ راستش سی سال قبل که این برنامه را می دیدم به این نکته اصلا فکر نمی کردم! برنامه ها را نگاه می کردیم و دم بر نمی آوردیم! این بچه ها دلیل هر چیزی را می خواهند! بالاخره یک جوابی بهش دادم که قانع شد یا نه نمی دانم.
چند وقتی بود توفیق این را داشتم که در کمیته واژه گزینی کتابداری در فرهنگستان زبان و ادب فارسی حضور داشته باشم. تقریباً از اواخر خرداد تا دی ماه. دوره خوبی بودو تجربه زیبایی کسب کردم. افتخار ، حضور در کنار استادانی نظیر دکتر خسروی، دکتر نشاط، آقای زهادی و سایر همکاران گرامی را داشتم. در همین جلسات بود که دستنامه واژه گزینی فرهنگستان زبان را برای سال 1319 دیدم. دنبال عبارت کتابدار می گشتم و دیدم که به جای واژه کتابدار، واژه کتابشناس گذاشته اند. با خودم فکر کردم چه منظوری داشته اند؟ با خودم تحلیل می کردم و نتیجه گرفتم که احتمالاً کتابدار را فراتر از یک کارمند معمولی می دانسته اند و او را یک اندیشمند منبع شناس و کتابشناس می شناخته اند که فرد فرهیخته ای باید باشد و هرکسی شایسته کتابدار بودن نیست. پروین اعتصامی ها، ایرج افشارها، پوری سلطانی ها، و سایر مفاخر رشته کتابداری، مثال عینی کتابشناسندو یک کتابدار تمام عیارند.
یک کار بهشان سپردم ها! انتظار داشتم تمیز و پاکیزه و خوب انجامش دهند. صبح سری زدم آزمایشگاه دیدم که بهه! به همه چی شبیه است غیر آزمایشگاه. لابلای کتاب های اهدایی مرحوم، استاد پوری سلطانی چند منبع ارزشمند دیدم. یکی کتاب شناختی از دانش شناسی هوشنگ ابرامی! اصل کتاب که توسط انجمن کتابداری ایران آن زمان چاپ شده بود. پایان نامه کارشناسی ارشد دکتر نوراله مرادی، جزوه های آشنایی با کتابخانه و کتابداری برای دهه 1360. وای! اینها را چطور ندیدیم! چقدر ارزشمندند؟ چقدر عالی اند؟ چرا قدرشان را نمی دانیم؟ همه را برداشتم آوردم توی اتاقم که تک به تکشان را بخوانم و ببینم چه چیزی میشود از آنها آموخت.
امروز، سر رسیدهای دوره کارشناسی ام را در سال 1380 یعنی سال سوم دانشگاه پیدا کردم. چه بادقت و منظم، جزوه می نوشتم و گاهی هم دل نوشته هایم را قلمی می کردم! نشستم و مفصل همه را صفحه به صفحه ورق زدم و با هر صفحه یاد روزهای 22 سال پیش می افتادم. یادش بخیر این سررسید را استاد عزیزم زنده یاد فرزانه فرزین به من داده بود در نوروز 1380 که به اتفاق آقای علی حمیدی (دکتر) به منزلشان برای عید دیدنی رفته بودیم. جالب ست که شماره خیلی از هم دوره ای هایم را هم انتهای سررسید داشتم. شماره منزلشان، علی حسینی خواه که الان دانشگاه خوارزمی هست، هیوا قادری که الان سوئد هست، حسین ایام که احتمالاً بوشهر باشد. در یکی از صفحات سررسیدم، برای کلاس آیین نگارش علمی، شعری را نوشته بودم که استاد فرزین برای ما روی تخته نوشتند آنهم جلسه اول. به ما گفتند که بچه ها یادتان باشد که:
از محقق تا مقلد فرق هاست
کاین چون داوود است و آن دیگر صداست
منبع گفتار آن سوزی بود
وان مقلد، کهنه آموزی بود
امروز بارش برف در تهران از حوالی ساعت شش صبح شروع شد تا ساعت شش عصر ادامه داشت. روز تعطیل هم مثل همیشه ساعت پنج صبح بیدار شدم و مشغول کارهایم شدم. اول از همه شنگول خان را از حیاط خلوت آوردم توی سالن که کمی بدود. بیچاره سردش بود. دائم میامد دستم را لیس می زد بعد از صبحانه هرکسی مشغول کارهایش شد. ملیکا جان سر درس هایش، من هم رفتم سراغ رنگ کردن دیواری که سه هفته پیش گچکاری کرده بودیم. رنگ ها را درست کردم ولی دیدم قلم مو پرز دارد. شال و کلاه کردم و رفتم بیرون قلم مو خریدم و تینر. نصف دیوار را رنگ کردم که رنگ تمام شد دوباره توی این برف رفتم رنگ خریدم و رفتم مشغول رنگ کردن شدم. ای بدکش نشد! به عنوان تجربه اول خوب بود! بعد نشستم سر دو مقاله ای که باید برای کنفرانسی سابمیت می کردم. برف سنگین تر شد پاشدم رفتم از سر کوچه کیسه های شن برداشتم آوردم که صبح بریزم جلوی پل پارکینگ. با خستگی برگشتم منزل تا دوباره سر نگارش مقاله! دوباره درخواست تسویه گرنتم را در سیستم گلستان وارد کردم. فردا باید پیگیری کنم. تفاهم نامه با یکی از دانشگاه های خارج از کشور را ایمیل کردم تابرای همایش هفته بعد بتوانیم راجع به آن مذاکره کنیم. این هم روز تعطیل!
امروز به اتفاق رئیس دانشکده و جمعی از همکاران رفتیم به آسایشگاه کهریزک. از کهریزک فقط اسمی شنیده بودم و تصور مبهم از اینکه فضایی برای نگهداری سالمندان است. حدود یک ساعتی با رئیس مجموعه و برخی دیگر از همکاران موسسه، گفتگو کردیم و درباره راهکارهای همکاری دو طرف و کمک و خدمات به یکدیگر بحث و تبادل نظر شد. من تازه آنجا بود که فهمیدم که بنیانگذار آسایشگاه کهریزک، مرحوم دکتر حکیمی زاده بوده که مزارش در همان میدان اصلی ورودی آسایشگاه کهریزک قرار داشت. باید بگویم که توصیف فضای آنجا با قلم و نوشتار ممکن نیست و باید در آنجا باشید تا دقیقاً از اعماق وجود آن حس ها را لمس کنید. اول اینکه نظم مجموعه ستودنی بود و کادر بسیار حرفه ای و مجربی بودند که همه وظایف خود را می شناختند و انگار روی یک ریل، همه چیز داشت منظم حرکت می کرد. نکته دوم کارگاههای مختلف خیاطی، سفالگری، معرق بود که بازدید کردیم و محصولات ساخته دست و هنر سالمندان و معلولان عزیز بود. هنرنمایی شان بی نظیر بود و همه ما محو و مات این همه هنر و خلاقیت آنها بودیم. بخشهای آریا و نینا که از فرزندان آقای مشحون بودند و ماجرای ساخت این بخش بسیار جالب بود و شنیدنی. درخت آرزوها از دیگر قسمت های جالب بود. درختی که ساکنان کهریزک آرزوهای خود را نوشته و به شاخه های درخت بسته بودند. کتابخانه زیبا و منظمی هم داشت که اگر رهایم می کردند همانجا مانده بودم برای ساعتها! رده بندی شان کنگره بود و گویا آذرسا هم برای جستجوی منابع اطلاعاتی داشتند. البته یک برگه دان که می گفتند هنوز قابل استفاده است، در گوشه ای از کتابخانه خودنمایی می کرد. میگفتند بسیار کتاب امانت برده و خوانده می شود. بازدید ما تقریبا سه ساعت طول کشید و مسئولان آسایشگاه کهریزک، بزرگوارانه ما را همراهی و راهنمایی می کردند. کم کم دیر شده بود و نمی شد دنبال ملیکا جان بروم و قرار شد همسرم این کار را بر عهده بگیرد. حوالی ساعت 4 عصر بود که برگشتیم دانشگاه در حالیکه این صحبت آقای پزشکی مدیر روابط عمومی آسایشگاه کهریزک در گوشم بود: آسایشگاه کهریزک جایی برای زندگی کردن است نه زنده ماندن...
نه به آن روزها که در دانشکده پرنده پر نمی زند و نه به دیروز! نه به آن بی نمکی نه به این شوری شور. چندین رویداد روی هم افتاده بود و نمیشد جمعش کرد. برخی رویدادها از دو ماه قبل هماهنگ شده بود و برخی یکهویی! اما نکته جالب و قابل توجه استقبال دانشجویان از این رویدادها بود. البته من فقط توانستم در دو رویداد باشم و مباحث ارزنده ای هم یاد گرفتم. مثلا در رویداد رونمایی از کتاب آیا ما برده ژن هایمان هستیم؟ بحث جریان اطلاعاتی در ژن ها مطرح شده بود و نکته جالب تر اینکه نویسنده اصلی کتاب هم پیامی را برای این رویداد داده بود و این از معدود دفعاتی بود که نویسنده یک کتاب علمی از مترجمان کتابش قددردانی می کند. به هر صورتی دوشنبه پر تنش و پر رویدادی بود که بالاخره جمع و جور شد!